Strokartonfabriek De Toekomst - Scheemda

De geschiedenis van De Toekomst
Erfgoedpark De Toekomst

Foto boven: Op deze foto is duidelijk de vaarverinding naar De Toekomst te zien. De Toekomst is in 1900/1901 gebouwd. In 1909 werd een tweede fabriek geopend. Deze fabriek wordt anno 2010 gerestaureerd

 

 

De geschiedenis van De Toekomst

 

 

In 1635 wordt het Koediep gegraven. Hierdoor wordt het mogelijk het graan naar Groningen te vervoeren. De wegen zijn in die tijd nog vrijwel onbegaanbaar. In 1717, van 1744-1746 en later nog eens van 1766-1773, worden de boeren geteisterd door de veepest. Hierdoor verliezen de boeren vaak een groot deel van hun vee. Ze besluiten daarom de natte gronden te herschapen in drogere cultuurgrond. In 1819 is reeds 67% van het land cultuurgrond geworden. Er wordt steeds intensiever akkerbouw bedreven en zo ontstaan in die tijd de kapitale boerderijen, met prachtige voorgevels en grote tuinen. Door de natuurlijke lozing van het water, bij laag water naar zee, ontstaan er in herfst en winter op de graslanden grote binnenmeren.

Later in de 19e eeuw wordt er voor de ontwatering gebruik gemaakt van primitieve watermolens en aan het eind van de 19e eeuw worden er waterschappen opgericht. In Scheemda worden heden ten dage nog molens gerestaureerd en geproduceerd door de molenmaker Molema. Tussen Scheemda en Nieuw-Scheemda vind je nog twee fraaie watermolens. De Tjasker watermolen is het enige exemplaar in Groningen. Op de foto boven is dit de molen op de voorgrond. Door de import van goedkoop Amerikaans graan ontstaat er in Europa in 1878 een landbouwcrisis waar ook Midwolda, Scheemda en omliggende dorpen onder gebukt gaan. Er wordt door de boeren enorm op de arbeiders bezuinigd en ze beginnen aan mechanisatie. Er ontstaat grote werkloosheid en armoede onder de arbeiders. In de winter, wanneer de nood het hoogst is, worden er werklozenoptochten gehouden. Door de grote tegenstellingen tussen arm en rijk ontstaan er in 1892 grote onrust onder de bevolking en moeten er zelfs militairen in de omliggende dorpen gedetacheerd worden om de rust te handhaven.

De 19e eeuw heeft voornamelijk de geschiedenis van Midwolda en het Oldambt bepaald en weerspiegeld zich nog steeds in de huidige politieke en kerkelijke verhoudin-gen. In 1899 wordt de Stichting Coöperatieve Strokartonfabriek opgericht. Zo'n honderd boeren nemen er aan deel en zorgen voor levering van de stro. Er wordt besloten om grond te kopen nabij het Winschoterdiep voor de bouw van een strokartonfabriek. De aan- en afvoerwegen spelen daarbij een belangrijke rol. Op 31 januari 1901 wordt de strokartonfabriek "De Toekomst" in productie genomen. Terwijl er in 1901 door ruim 100 leden zo'n 8 miljoen kilo stro wordt aange-voerd, is dit zes jaar later al verdubbeld. Opnieuw wordt er grond aangekocht waarop het tweede komplex verrijst. Op 7 februari 1909 rol ook hier het strokarton van de banen. Van 1918-1948 rijdt er een tram van de tramdienst Oost-Groningen door het Oldambt (zie foto onder). Deze zorgt ook voor de aanvoer van de kolen voor "De Toekomst". In die tijd loopt er ook een tramlijn door Midwolda en zie je overal langs de straat electriciteitspalen met bovengrondse leidingen verschijnen. De straten zijn nog zeer slecht en zanderig en eigenlijk alleen in het midden redelijk verhard. De voormalige strokartonfabriek "De Toekomst" wordt in 1968 gesloten. Het bedrijf heeft dan nog ongeveer 125 mensen in dienst.

"De Toekomst" is op het nippertje gered van een roemloze ondergang. Het minsterie van OCW heeft een kanjersubsidie toegekend vier miljoen euro voor de restauratie van de voormalige strokartonfabriek ''de Toekomst'' bij Scheemda (Gr.). Sinds de sluiting van de fabriek in 1968 is het monumentale fabriekscomplex vervallen tot de grootste industriële ruìne van Nederland. Het complex bestaat oorspronkelijk uit twee strokar-tonfabrieken, ''de Toekomst I'' uit 1904, gesloopt in 2005 en het enkele jaren later in 1908 gebouwde complex van de ''Toekomst II''. Dit fabrieksgebouw, ontworpen door de Groninger architect P.G.Cremer, wordt momenteel hersteld. Na jaren van verwaarlozing is er nu nog een ruine over; de bedrijfshal opgetrokken in rode Groninger baksteen, het onttakelde ketelhuis, de bouwvallige schoorsteen, en op en rond het fabrieksterrein diverse roestige oude machines,waaronder de orginele stalen bolkokers, waarin het stro is verwerkt tot pap (zie foto rechts). Het is zo goed met "De Toekomst" gegaan dat er nooit is gestaakt. Wijlen Fré Meis heeft bij wat ooit de grootste strokartonfabriek van Nederland is geweest geen poot aan de grond. Als er eind jaren zestig een algemene malaise uitbreekt in de strokartonindustrie, krijgt de bevlogen communistenleider velen achter zich in de strijd voor het behoud van werk. Alleen massale steun van "De Toekomst" blijft uit. Een demonstratieve bijeenkomst in Winschoten trekt actievoerders van divers pluimage, maar nauwelijks mensen om wie het gaat: de strokartonarbeiders uit Scheemdermeer. Anders is het in Pekela, waar strijdbare arbeiders regelmatig de barricaden beklimmen en Meis op een grote aanhang kan rekenen. De arbeiders van "De Toekomst" staan bekend als plichtsgetrouw, wat waarschijnlijk ligt aan de achtergrond van het personeel. Velen komen uit Midwolda en Oostwold, dorpen van een zeer duidelijk christelijke signatuur.

Over de toekomstige bestemming van het fabriekscomplex wordt nog gebrainstormd, In iedere geval zal een deel van de fabriek worden bestemd tot een industrie-museum, gewijd aan de Groninger strokartonfabricage. Ook een recreatieve en een horecavoorziening wordt niet uitgesloten. Met het herstel van ''De Toekomst'' is de laatste nog bestaande oorspronkelijke strokartonfabriek van Nederland gered.

Tal van instellingen, waaronder de provincie Groningen, de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuur en Landschappen, de (voormalige) gemeente Scheemda en de Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland (SIEN-N) hebben zich jarenlang ingezet voor het behoud van dit unieke industriële erfgoed. Het is met name te danken aan een stel harnekkige doorzetters van Simon Benus uit Stadskanaal nu met de restauratie is begonnen.

Het complex, en dan met name de hoge schoorsteen, is zichtbaar vanaf de A7. De productie van strokarton is in 1968 gestaakt waarna het vroeg-industriële complex, ondertussen benoemd tot rijksmonument, in handen komt van handelaar Hennie Schoenmaker. Deze gebruikt de ruimte om machines op te knappen en te verhandelen onder de naam Handy. Schoenmaker investeert geen cent in de gebouwen waardoor de fabrieken in snel tempo achteruit gaan hetgeen velen een doorn in het oog is, waaronder de gemeente Scheemda. Inmiddels heeft een asbest-sanering plaatsgevonden en is het complex in handen geraakt van de firma Simon Benus uit Stadskanaal. Deze ziet mogelijkheden voor restauratie waarvoor vier miljoen euro beschikbaar is gesteld uit het Kanjerfonds. In 2006 gebruikt filmmaker Paul Verhoeven het complex om er een deel van zijn film Zwartboek te filmen. Anno febr. 2010 is Benes al enkele maanden met de restauratie bezig. Dit is vanaf de snelweg te zien.

In de fabriek komen acht grote ruimten. Wat daarmee gebeurt, staat nog te bezien. Architect Holstein zou een restaurant, galerie of museum leuk vinden. Het is echter aan Simon Benus, directeur van Simon Benus Vastgoed, kopers te vinden. Benus heeft al een marktverkenning gedaan en denkt aan een tuincentrum, bouwmarkt of hippisch centrum. Maar een fabriek waar producten van het Groninger land worden verwerkt heeft toch wel zijn persoonlijke voorkeur. Op De Toekomst ligt nog steeds een fabrieksbestemming.

Erfgoedpark De Toekomst

Foto boven: Tijdens de Dag van de Bouw in juni 2010, trekt De Toekomst 3500 bezoekers. Bron: Streekblad.

De voormalige strokartonfabriek De Toekomst krijgt een nieuwe bestemming. De fabriek langs de A7 bij Scheemda wordt opgebouwd tot een Erfgoedpark, een ontmoetingsplaats waarin natuur en uitwisseling van informatie de belangrijkste pijlers zullen worden. Zo het zich laat aanzien moet het project in 2013 klaar zijn.
Het terrein heeft een oppervlakte van twintig hectare, inclusief de fabriekshallen van vijfduizen vierkante meter, komen onder meer een Watereducatiecentrum, conferentenzalen, een plek voor ontmoeting (een zgn pizza), horeca, een amfitheater voor concerten in de buitenlucht, filmruimtes, een uitkijktoren, een Imax 4D Theater over het leven in de zee, waarbij als uitgangspunt het verdronken dorp van Torum wordt gekozen, een doolhof en een strandje, een tentoonstellingsruimte over een reis door de tijd, waarbij het Wad- en het Dollardcentrum een rol spelen en een doepark.
Zoals men het nu ziet zullen ongeveer vijftig mensen een full-time baan vinden in het complex. Al eerder is er het idee geweest om de nieuwe manifestatiehal van Winschoten niet weer bij de nieuwe Klinker te bouwen, maar hier, bij De Toekomst. Ook nu gaan er weer stemmen op om dat te doen, want de ruimte is er wel. En met de geschatte 85.000 bezoekers per jaar voor het Erfgoedpark, komt z'n evenementenruimte nog beter in de belangstelling te staan.

Het project gaat zo'n twintig miljoen euro kosten. Dit bedrag is inclusief het bedrag van 4.5 miljoen voor de restauratie van het complex zoals dat in 2010 aan de gang is en uiterlijk in dececember van dit jaar gereed moet zijn. Met de aanleg van het Erfgoedpark zal het daarna echter nog zeker anderhalf jaar gaan duren, voordat men daarmee aan de slag gaat. Wel is al een subsidiebedrag aangevraagd van 6 miljoen euro bij het Waddenfonds.
Het terrein rond De Toekomst zal ook worden hersteld en verfraaid. De oude watergangen en kanalen die het fabrieksterrein vroeger ontsloten, krijgen weer een bijzondere rol voor recreatievaart en fluisterboten.

Inmiddels hebben in juni 2010 tijdens de Blik op De Toekomst ruim 3500 bezoekers tijdens een open dag (Dag van de Bouw) de restauratiewerkzaamheden, waaraan ongeveer 20 mensen werken, bezocht, waarbij Jan Mulder de opening verrichtte. en de vlag van de Dag van de Bouw naar de top van de schoorsteen werd getrokken. Zie daar, vervolgens kwam er weer rook uit de verhoogde schoorsteen. Nu maar hopen dan de economische resessie de ontwikkelingen niet in de weg zal zitten.

Afb. boven: Dit is een plattegrond van de bestemming van De Toekomst. Van midden beneden naar het noordoosten loopt de A7. Zoals duidelijk te zien is, loopt er een nieuw kanaal rond het hele gebied, met een aansluiting op het Winschoterdiep. Bron: De Oldambtster. Anno 2017 is de Toekomst al enige jaren gerestaureerd, maar wat er met de omgeving gaat gebeuren, staat nog steeds niet vast.